Het leven van de pijnpatiënt bestaat uit ups en downs. Er zijn altijd momenten die ervoor zorgen dat iemand zich niet fijn voelt, bijvoorbeeld door een terugval of omdat iets niet naar verwachting verloopt. Met Acceptance en Commitment Therapie (ACT) leert men vaardigheden aan om beter met tegenslagen – die vroeg of laat zullen komen – om te gaan. We maken gebruik van zes pijlers. Deze pijlers lopen als een rode draad door de behandeling. In welke mate de pijlers aan bod komen hangt af van individuele zorg die iemand nodig heeft op dat moment. Lees verder over deze weg naar psychologische flexibiliteit! 

Controle

Eén daarvan is het verkiezen van acceptatie boven controle. Mensen met pijn willen over het algemeen graag controle hebben, maar iedere pijnaanval brengt per definitie onzekerheid met zich mee: gaat het nog over, hoe verloopt de toekomst, wat kan ik allemaal niet meer en kunnen hobby’s wel uitgevoerd blijven worden?

Pijnpatiënten hoeven niet te leren om frustraties, somberheid en pijnaanvallen als prettig te ervaren of ze leuk te vinden, want niemand zit daarop te wachten. Waar het om gaat is dat men leert erkennen dat die gevoelens de kop op kunnen steken, en dat men daarvoor openstaat. Simpelweg om de reden dat ertegen vechten vaak averechts werkt.

Dit proces is er op gericht de patiënt te laten ervaren dat controle over zijn gedachten, belevingen en pijnsensaties onmogelijk en ongewenst is. Mensen met chronische pijn worden zich daarvan bewust. Onwerkzame strategieën kunnen los worden gelaten. Dit leidt tot ruimte voor nieuwe ervaringen. Vervolgens wordt acceptatie als een vaardigheid getraind, om een waarden gericht leven mogelijk te maken.

Cognitieve defusie

Een andere pijler is cognitieve defusie. Bij de weg naar psychologische flexibiliteit wordt mensen geleerd dat vervelende gedachten, emoties en pijnsensaties niet automatisch tot achteruitgang in functioneren hoeven te leiden. Gedachten zijn maar gedachten en nog geen werkelijkheid! Bijvoorbeeld gedachten als: ”het zal nooit meer over gaan”, “het wordt alleen maar erger” of “er is toch niets meer aan te doen”. Gedachten zullen altijd door blijven ratelen. Het gaat uiteindelijk om gedrag; wat iemand daadwerkelijk dóet tijdens een pijnaanval.

Als patiënten leren om met meer afstand naar hun gedachten te kijken, ontstaat er ruimte voor flexibiliteit. Zo is men beter in staat om ondanks bijvoorbeeld (angst voor) pijn en vermoeidheid tóch door te gaan. Bij Pijnzorg Actief leren we de patiënt een andere houding aan te nemen ten opzichte van zijn gedachten. Er ontstaat als het ware een ontkoppeling tussen de patiënt en zijn gedachten: hij kan er met afstand naar kijken en ze onderzoeken op hun nut in zijn leven.

“Neem je verstand niet al te serieus!”

Mindfulness

Daarbij helpt het als men zich realiseert dat uitsluitend in het hier-en-nu handelingen kunnen worden verricht die leiden tot beter omgaan met de pijn. Daardoor gaat men zich beter voelen. Dit is de derde pijler binnen de ACT-behandeling. Alles uit het verleden is slechts een herinnering en alles in de toekomst niet meer dan een idee. Alleen in het hier-en-nu kan iemand met pijn echt iets doen. Daarom spreek ik met mijn patiënten vaak over het ‘resetten van het pijnsysteem’. Wanneer men dit kan, gaat men even weg ‘uit het hoofd’ (loslaten). Meer mindful genieten. Men voelt dan de warmte van de zon, proeven het eten bij het restaurant of voelen ze de arm van hun partner om hun schouder, zodat ze zich bezighouden met wat er nú is.

Vaak pas ik korte mindfulness oefeningen toe in het begin van de behandeling. Dit zorgt ervoor dat de aandacht verplaatst naar de behandeling en niet naar die drukke thuissituatie waar iemand juist vandaan kwam. Zo kan ik meer effect halen uit de behandeling. Ook voor mezelf is het een manier om te focussen. Tevens werkt het bij mij ontspannend, al is dit niet het doel op zich van de oefening! Ook bij pijnklachten kunnen deze oefeningen ingezet worden. De pijn observeren zonder te oordelen of er op dat moment niets mee te ‘moeten’ doen is een zeer krachtige interventie!

Zelfcompassie

De vierde pijler van de behandeling is het ‘zelf’ en heeft te maken met hoe flexibel iemand met zichzelf omgaat. Soms ontlenen pijnpatiënten hun identiteit alleen aan hun pijn of hanteren ze nogal strenge en rigide regels voor zichzelf (ik moet sterk zijn…). Met ACT leert men om een meer flexibele houding ten opzichte van zichzelf aan te nemen. Stapels wetenschappelijk onderzoek laten zien dat zelfcompassie in plaats van ‘zichzelf een schop onder de kont geven’ (heeft u dat al eens bij uzelf geprobeerd?😁) voor allerlei positieve effecten zorgt, zoals verbeterd welbevinden en verbeterd herstel.

Waarden

Wat voor iemand belangrijk is, wat hij graag wil uitstralen en waarvoor hij wil leven. Dat vertelt iets over zijn waarden, de vijfde pijler. Waarden verschillen van doelen. Doelen zijn gewenste uitkomsten, iets wat men kan krijgen, bezitten of bereiken. Men kan ze afvinken van een lijst. Waarden kan men nooit bereiken of bezitten. Ze zitten diep vanbinnen, waardoor ze heel krachtig zijn om mee te werken (bijv. ik ben… bekwaam, behulpzaam of betrokken). Ik laat mensen met chronische pijn waarden als een soort kompas gebruiken om hun richting te bepalen. Dat kompas speelt een belangrijke rol bij het welbevinden én in het dagelijks leven. Het zorgt voor inspiratie en motivatie, ook als het even tegenzit. Hierbij leer ik patiënten zich open te stellen voor hun ervaringen en belevingen, zonder deze te veranderen of te controleren.

Dit is geen geringe opgave. Om dit op te kunnen brengen heeft iemand het nodig te weten waar hij het allemaal voor doet. Binnen deze evidence-based behandeling chronische pijn zijn dit de waarden die de patiënt nastreeft in zijn leven. Waarden zijn richtinggevende principes, die het leven zinvol en waardevol maken. Vaak zijn patiënten het zicht op hun waarden kwijtgeraakt doordat zij al hun tijd en energie gestoken hebben in het onder controle krijgen van hun pijnklachten.

Toegewijde actie

Wanneer men weet welke kant men op wil wordt het tijd om het gedrag hierop af te stemmen. Gedrag dat mensen dichterbij hun waarden brengt, brengt de patiënt tevens in contact met de pijnklachten. Met dit proces help ik iemand om met zichzelf afspraken te maken om zijn handelen af te stemmen op zijn waarden en zich aan deze afspraken te houden (terugvalpreventie). Dit betekent dat men zich niet laat ontmoedigen door te hoge verwachtingen, door tegenstand uit de omgeving en door pijnsensaties die opduiken door het handelen zelf.

Wat ik uiteindelijk wil, is dat patiënten steeds meer gaan handelen, activiteiten ondernemen en leven op een waardengerichte manier. Juist wat voor hen van belang is, activiteiten die men met plezier onderneemt en waar ze energie uit putten. Dán is het leven van mensen met chronische pijn optimaal het meest betekenisvol. Deze toegewijde actie vormt binnen de ACT-behandeling de zesde pijler.

De weg naar psychologische flexibiliteit

Psychologische flexibiliteit

Alle pijlers zijn erop gericht om de psychologische flexibiliteit van iemand te vergroten. We hoeven daarvoor niet te werken aan positievere gedachten, want áls dat al werkt, is dat maar tijdelijk. Handiger is het om te werken aan het veranderen van de relatie die mensen hebben met hun gedachten en gevoelens. Ik vraag weleens aan mensen met chronische pijn: ‘Raak je in paniek bij een pijnaanval?’ Nee, dat hoort erbij. ‘Waarom raak je dan wel in paniek als je negatieve gedachten hebt? Ook dat hoort erbij.’

Het is dus een mythe dat mensen met chronische pijn alleen een goed welbevinden ervaren als er rust en zelfvertrouwen wordt ervaren. Wij werken met pijnpatiënten die slecht slapen, hulpbehoevend zijn en zich ziek moeten melden én een goede kwaliteit van leven ervaren. Als men vaardigheden aanleert om in het huidige moment te blijven, los te komen van belemmerende gedachten en ruimte maakt voor onprettige gevoelens, kan men tot betere prestaties komen, ongeacht hoe men zich voelt. De energie die men eerder besteedde aan het vechten tegen bijvoorbeeld pijnsensaties en frustraties, kan men nu steken in gerichte en effectieve actie. Deze weg naar psychologische flexibiliteit verhoogt de kwaliteit van leven!

“Concluderen dat de beleving ten aanzien van pijn in positieve zin veranderd. De pijn kunnen bekijken door een andere, mildere, positievere bril, wat er wel degelijk voor zorgt dat veel minder pijn wordt ervaren. Niet bang zijn voor de pijn, maar denken in mogelijkheden en vertrouwen hebben in je eigen lichaam. De pijn is niet weg, maar herstel gaat vlotter. Weten dat je vaardigheden hebt geleerd om vervelende gedachten, gevoelens en pijn het hoofd te bieden. Met een meer dan tevreden gevoel terugkijken op een prachtig concept!” (recensie patiënt, jan. 2017)

ACT vormt een onderdeel van de totale behandeling en staat nooit als therapievorm op zich. Er wordt gewerkt vanuit een biopsychosociale visie. Daarbij wordt samen met patiënten gezocht naar alle factoren die tot de klachten hebben geleid en deze in stand houden.

Dit wordt gedaan door een uitgebreid intakegesprek te voeren. Er is niet alleen aandacht voor psychologische en sociale factoren, maar ook voor medische aspecten die mede bepalend zijn voor de pijn en het genezingsproces. Patiënten gaan zich gedurende de behandeling bewust worden van vermijdingsstrategieën en pijngedrag door middel van oefeningen (ook in de thuissituatie), metaforen en gespreksvormen. Pijneducatie en inzicht geven in de pijn vormt een zeer belangrijk onderdeel van mijn behandeling. Begrip en inzicht in de behandeling wordt vergroot.

ACT vormt een onderdeel van de totale behandeling en staat nooit als therapievorm op zich

Exposuretechnieken worden ingezet om de angst voor de pijn te verminderen. Er worden adviezen gegeven over ondersteunende behandelingen, zoals pijnmedicatie en andere medische ingrepen en therapieën. Er zal veel zorg worden besteed aan de toekomst, want hoe dan ook zullen er weer vervelende gedachten, gevoelens en sensaties op gaan spelen. Dan heeft men de ‘tools’ binnen handbereik om deze nare ervaringen het hoofd te bieden en te blijven handelen naar waarden.

Deze zorg wordt gecombineerd met het aspect positieve gezondheid en gezonde leefstijl. Integrative Medicine geeft inzicht in de gehele lichamelijke, psychologische en sociaal-culturele context van de patiënt. Er worden op basis van dit inzicht preventie-en leefstijladviezen gegeven waardoor herstel sneller verloopt en klachten verminderend c.q. worden voorkomen.

Pijnzorg Actief streeft naar een snelle, duurzame en kwaliteitsvolle behandeling van chronische klachten en aanverwante problematiek, zoals slaapproblemen, verminderde stemming en angsten. Dit doen we door middel van een persoonlijke benadering en multidisciplinaire aanpak.                                                                                                                    

Heeft u vragen over de weg naar psychologische flexibiliteit? U kunt contact opnemen met Pijnzorg Actief.

Cindy Mastenbroek is eigenaar van Pijnzorg Actief, Sittard-Geleen-Born. Praktijk voor behandeling van chronische pijn. Men leert vaardigheden ter verbetering van het welbevinden, fysieke en mentale balans, beter herstel, afname van klachten en betere kwaliteit van leven met pijn onder alle omstandigheden! Daarnaast leert men het leven (nog) fijner in te richten. Er is immers meer dan alleen maar pijn.   

Pijnzorg Actief biedt ondersteuning bij re-integratietrajecten en letselschade, met als doel minder beperkingen in werk en sociale leven. Kennis van de nieuwste wetgeving en ontwikkelingen rondom arbeidsparticipatie en sociale zekerheid.

Huisartsen, bedrijfsartsen en verzekeringsartsen kunnen vrijblijvend contact opnemen om te bespreken of een specifieke situatie voor behandeling in aanmerking komt telefoonnummer: 06-57236323 of e-mail: cindy.mastenbroek@pijnzorgactief.nl

Wilt u op de hoogte blijven van het laatste nieuws en activiteiten van Pijnzorg Actief? Meld u aan voor berichten.